समय बद्लिएको छ। विज्ञान र प्रविधिको अद्भुत विकासले आजको युगलाई ज्ञान र सूचनाको युग बनाएको छ। तर, त्यही समयका साक्षी हामी आजका मान्छेहरूको चरित्रमा हेर्दा एक भयावह यथार्थसँग जुध्नुपर्ने हुन्छ। विकासको चर्को नाराबीच आजको मान्छे भित्र-भित्रै ढोंगी, पाखन्डी, आडम्बरी, अन्धविश्वासी, रुढीवादी, अल्छी र कुलती बन्दै गएको देखिन्छ। सम्पत्ति कमाउने होडले मानवीय मूल्यहरू र नैतिकता बिथोलिएका छन्। सामाजिक सम्बन्धहरू टुटिरहेका छन्, परिवारहरूमा पारपाचुके बढिरहेको छ, र अश्लीलता जीवनशैलीमा गडबडिएको छ।
ढोंग र पाखण्डको जालो
आजको मान्छे यथार्थभन्दा देखावटमा बढी रमाइरहेको छ। आफु जस्तो छ त्यस्तो देखाउनु भन्दा जस्तो देखिनु चाहन्छ, त्यसको लागि ढोंग र पाखण्डको सहारा लिन्छ। धर्म, शिक्षा, समाजसेवा सबै क्षेत्रमा ढोंगको जाल फैलिएको छ।
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले भन्नुभएको छ:
“केवल देखावटी सभ्यताले होइन, साँचो नैतिकताले मात्र समाज उन्नति गर्न सक्छ।”
तर आज मान्छेहरू बाहिरी आवरणमा रमाउँछन्, भित्रको सत्यता गुमाइरहेका छन्।
आडम्बरी जीवनशैली
आडम्बर आजको जीवनशैलीको अनिवार्य अंगजस्तै बनेको छ। साधारण जीवनलाई तुच्छ ठान्ने प्रवृत्ति बढेको छ। महंगा गाडी, महँगा भाँडा र महंगा लुगा बिना मान्छे अपुरो महसुस गर्छ।
युरोपेली दार्शनिक सुकरातले भनेका थिए:
“सादा जीवन उच्च विचार” नै साँचो धन हो।
तर आज सादगी तिर होइन, देखावटी सम्पन्नतामा गर्व गरिन्छ। कति मानिसहरू आफ्नो वास्तविक आर्थिक अवस्था भन्दा बाहिर गएर ऋणमै डुबेर आडम्बर प्रदर्शन गर्छन्।
अन्धविश्वास र रुढीवादको बन्दी
यति धेरै वैज्ञानिक उपलब्धिहरू भएका छन्, तैपनि आजको समाजमा अन्धविश्वास हट्न सकेको छैन। ग्रह-नक्षत्र, झारफुक, भूतप्रेत, टुना-मन्त्रमा मान्छेहरू विश्वास गर्छन्।
भानुभक्त आचार्यले “अन्धकारमा ज्ञानको दीप जलाउनुपर्छ” भनेका थिए।
तर अन्धकार अझै छ। धेरै शिक्षित व्यक्तिहरू समेत सन्तान नहुनुको दोष ग्रह-दशालाई दिन्छन्, परिश्रम र जीवनशैलीलाई होइन।
अल्छी र कुलती प्रवृत्ति
मेहनत र लगनशीलताको साटो सजिलो बाटो खोज्ने प्रवृत्ति मौलाएको छ। बिनामिहिनेत सफलताको सपना देखिन्छ।
नेपाली भनाइ छ: “सीप बिना धन भए पनि टिक्दैन।”
तर आजको पुस्ता सीप विकास भन्दा चटपट उपलब्ध सफलतामा विश्वास गर्छ। कुलतहरूमा फसेर थुप्रै युवाहरूको जीवन बर्बाद भइरहेको छ — लागू औषध दुव्र्यसन, जुवा, अश्लील मनोरञ्जन आदिले उनीहरूलाई खाइरहेको छ।
सम्पत्तिको मात्र मोह
सम्पत्ति कमाउने स्पर्धा यति तीव्र छ कि सम्बन्ध, नैतिकता, ईमान सबै बेच्ने अवस्थामा पुगेका छन्।
तुलसीदासले भनेका छन्:
“धन बिनु धर्म नहिरै कोऊ, धर्म बिनु नहिरै सत्य कोऊ।”
तर आज सत्य र धर्मलाई बेचेर धन कमाउने युग आयो। व्यापारीदेखि नेतासम्म, कार्यालयी कर्मचारीदेखि शिक्षासंस्थासम्म सबैत्र भ्रष्टाचारको जालो फैलिएको छ।
बढ्दो पारपाचुके
परिवार विघटन आज आम समस्या बनेको छ। सानो असमझदारीले घर परिवार टुट्छ।
नेपाली समाज कहिल्यै यस्तो थिएन। परम्परामा “तीन पुस्ते परिवार” चलन थियो। आज भने आत्मकेन्द्रित सोच, अहंकार र सहनशीलताको कमीले वैवाहिक सम्बन्धहरू कमजोर बनेका छन्।
समाजमा फैलिएको अश्लिलता
अश्लिलता साहित्य, चलचित्र, गीत–संगीत, विज्ञापन हरेक क्षेत्रमा पसिसकेको छ।
युवापुस्तामा प्रेम र सम्बन्धलाई सम्मान होइन, उपयोग र उपभोगको रूपमा बुझ्न थालिएको छ।
विपी कोइरालाले चेतावनी दिएका थिए:
“सांस्कृतिक पतनले मात्र कुनै राष्ट्रलाई जरा देखि नष्ट पार्न सक्छ।”
तर आजकै पुस्ताले नै आफ्नो संस्कृति र मर्यादामा ध्यान दिन छाडेका छन्।
केही आशाका किरणहरू
तर यो त अन्धकार मात्र होइन। अहिले पनि केही चेतनशील युवा छन्, जो पुराना विकृतिहरूलाई प्रश्न गर्दै छन्।
अन्धविश्वासविरुद्ध अभियान चलाउने युवा समूहहरू छन्।
सादा जीवनशैली अँगाल्ने आधुनिक सन्तहरू जस्तै ‘डिजिटल सन्यासी’ उभिएका छन्।
सत्य र न्यायका लागि सडकमा उत्रने सचेत नागरिकहरू छन्।
सामाजिक सञ्जालमा सकारात्मक विचार फैलाउने प्रयासहरू भइरहेको छ।
यी सबै प्रयासहरूले देखाउँछन् — सबै सकिएको छैन। परिवर्तन सम्भव छ।
निष्कर्ष
आजको मान्छे अनेक विकृतिहरूको दलदलमा फँसेको देखिए पनि अझै उब्जने, सुध्रिने सम्भावना जीवित छ। ढोंग, पाखण्ड, आडम्बर, रुढीवाद, सम्पत्ति मोह, पारपाचुके, र अश्लिलता विरुद्ध हामी प्रत्येकले आत्मसमीक्षा गर्न जरुरी छ। परिवर्तन आफैंबाट सुरु हुन्छ।
महात्मा गान्धीले भनेझैँ:
“तिमी आफैं त्यो परिवर्तन बन जुन तिमी संसारमा देख्न चाहन्छौ।”
आजको समयलाई सुधार्नका लागि हामीले आफ्नै आन्तरिक क्रान्ति गर्नुपर्छ। सत्य, सादगी, मेहनत, प्रेम र मूल्यमा आधारित जीवन जिउनु नै साँचो विकास हो। यदि हामीले आफूलाई सुधारे, भने भविष्यमा फेरि एउटा सुन्दर, सुसंस्कृत, र समुन्नत समाज निर्माण हुनेछ।
