नन्दलाल खरेल
नेपालको वाम–कम्युनिस्ट आन्दोलन अहिले फेरि एक निर्णायक मोडमा पुगेको छ। विगतका तीन दशकमा पटक–पटक भएका विभाजन, विचलन र पुनर्गठनका क्रमले वाम आन्दोलनलाई कमजोर बनाउँदै लग्यो। समाज रूपान्तरणका ठूला लक्ष्य बोकेर अघि बढेका दलहरू आज सत्तासीन अवसरवाद, व्यक्तिगत स्वार्थ र सैद्धान्तिक अस्पष्टतामा फँसेका छन्। यस्तै अवस्थामा नयाँ पुस्ता, विशेषगरी जेन–जी आन्दोलनले ल्याएको नवीन राजनीतिक चेतना र रूपान्तरणको दबाबले वाम शक्तिहरूबीच पुनः एकता र वैचारिक ध्रुवीकरणको आवश्यकता तीव्र रूपमा अनुभूत भएको छ।
१. ऐतिहासिक पृष्ठभूमि र वर्तमान सन्दर्भ
नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनले २००७ सालदेखि नै देशमा सामन्तवाद, राजतन्त्र र साम्राज्यवादविरुद्ध निर्णायक संघर्ष चलाएको छ। पञ्चायत विरोधी आन्दोलन, २०४६ को जनआन्दोलन, २०५२–०६२ को जनयुद्ध र २०६२/६३ को दोस्रो जनआन्दोलनसम्म आइपुग्दा वामपन्थीहरू देशको प्रमुख राजनीतिक शक्ति बने। तर जनताका सपना अनुसारको समाजवादी रूपान्तरणको लक्ष्य भने अधुरै रह्यो।
संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना पछि माओवादी, एमाले र समाजवादी धारका पार्टीहरू सत्ताको प्रतिस्पर्धामा त पुगे, तर वर्गीय र वैचारिक दिशामा विचलन देखियो। यिनै विचलनका कारण वाम आन्दोलनमा टुक्रा–टुक्रा एकाइहरू बने, आपसी अविश्वास र व्यक्तिगत महत्वाकांक्षाले एकता सम्भावनाहरू बारम्बार विफल पार्यो।
तर पछिल्ला वर्षहरूमा युवा पुस्ता र बुद्धिजीवी वामपन्थीहरूबीच नयाँ चेतना बढ्दै गएको छ — कि केवल चुनाव जित्ने होड होइन, सामाजिक–आर्थिक रूपान्तरणको दीर्घकालीन कार्यक्रम नै वाम आन्दोलनको मूल एजेण्डा हुनुपर्छ।
२. जेन–जी आन्दोलन र रूपान्तरणको चाप
हालै देखा परेको “जेन–जी आन्दोलन” (Generation Z आधारित सामाजिक–राजनीतिक लहर) ले नेपालको राजनीति भित्र एउटा नयाँ ऊर्जा भरेको छ। यो पुस्ता पारम्परिक नेतातन्त्र र सत्ताकेन्द्रित राजनीति भन्दा पनि समानता, पारदर्शिता, सामाजिक न्याय र इमानदार नेतृत्व को खोजीमा छ।
जेन–जी पुस्ताले पुराना पार्टीहरूको जरोमा रहेका भ्रस्टाचार, अवसरवाद र जातीय–क्षेत्रीय भेदभावविरुद्ध खुला आवाज उठाइरहेका छन्। यसले पुराना कम्युनिस्ट दलहरूलाई पनि आत्मसमीक्षा गर्न बाध्य बनाएको छ।
आजका युवाहरूले वाम आन्दोलनमा नयाँ विचार, नयाँ कार्यशैली र नयाँ संगठनात्मक अनुशासन चाहेका छन्। उनीहरू चुनावी गठबन्धनका सट्टा वैचारिक स्पष्टीकरण र व्यवहारिक समाजवादी कार्ययोजना खोजिरहेका छन्। त्यसैले यो पुस्ताको दबाबले वाम आन्दोलनमा नयाँ कम्युनिस्ट केन्द्र निर्माणको आवश्यकता अझ गहिरो बनाएको छ — जसले समाजवादी क्रान्तिको दिशा स्पष्टसँग तय गर्न सकोस्।
३. निर्वाचन–केन्द्रित एकताका सीमाहरू
नेपालमा वाम दलहरूबीच हुने प्रायः एकताहरू चुनाव नजिकिँदा मात्र देखा पर्छन्। सत्ताको भागबन्डा, उम्मेदवार सिफारिस, वा गठबन्धनको अंकगणितमा सीमित हुने यस्तो एकता दीर्घकालीन रूपान्तरणकारी शक्ति बन्न सक्दैन।
निर्वाचन–केन्द्रित एकता मूलतः तात्कालिक स्वार्थ र सत्तासम्मुख गठबन्धन हो, जसले संगठनात्मक अनुशासन र जनस्तरमा वैचारिक एकता उत्पादन गर्दैन। यसले न त युवालाई आकर्षित गर्छ, न त क्रान्तिकारी आन्दोलनलाई सशक्त बनाउँछ।
त्यसैले आगामी दिनमा हुने कुनै पनि वाम एकता केवल चुनाव जित्ने उद्देश्यमा सीमित हुनु हुँदैन। त्यो एकता वर्गीय, वैचारिक र संगठनात्मक रूपान्तरणको अभिमुखीकरणमा आधारित हुनुपर्छ — जहाँ समाजवादी क्रान्तिको दीर्घकालीन लक्ष्य केन्द्रमा रहोस्।
४. समाजवादी क्रान्तिको कार्यदिशा स्पष्ट हुनुपर्छ
वाम आन्दोलनलाई बलियो बनाउने मूल आधार सैद्धान्तिक स्पष्टता हो। अतीतमा देखिएको अस्पष्ट कार्यदिशा, अवसरवादी व्यवहार र सत्तामुखी नीतिले वाम आन्दोलनको जनाधार क्षय गर्यो। अहिले आवश्यक कुरा भनेको — समाजवादी क्रान्तिको ठोस कार्यदिशा निर्माण गर्नु हो।
त्यसका लागि केही प्रमुख दिशा यसप्रकार छन् —
वैचारिक एकता: सबै वाम धाराहरूले मार्क्सवाद–लेनिनवादको वैज्ञानिक विश्लेषणमा आधारित साझा नीतिगत दस्तावेज तयार गर्नुपर्छ।
आर्थिक रूपान्तरण: भूमिहीन किसान, श्रमिक, र सीमान्त वर्गका पक्षमा उत्पादनमूलक अर्थनीति, राज्यनियन्त्रित उद्योग र सार्वजनिक लगानी विस्तार गर्नुपर्नेछ।
राजनीतिक निष्ठा: सत्ता प्राप्तिको लक्ष्य होइन, राज्यसत्ता रूपान्तरणको रणनीति स्पष्ट हुनुपर्छ।
सांस्कृतिक पुनर्जागरण: वर्गीय चेतनासँगै समाजमा नैतिक, सांस्कृतिक र वैज्ञानिक दृष्टिकोण फैलाउने अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ।
अन्तर्राष्ट्रिय एकता: वैश्विक पुँजीवादको संकट र साम्राज्यवादी हस्तक्षेपविरुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय वाम शक्तिसँग ऐक्यबद्धता बढाउनुपर्छ।
यी कार्यदिशाहरू स्पष्ट नभए, कुनै पनि एकता केवल नारा र घोषणामा सीमित हुनेछ।
५. नयाँ कम्युनिस्ट केन्द्र निर्माणको आवश्यकता
वर्तमान अवस्थामा नेपालमा देखिएका वाम दलहरूको विभाजित स्वरूपले जनता भ्रमित छन्। माओवादी केन्द्र, एकीकृत समाजवादी, नेसपा ,चिरण सी को नेकपा,माओवादी कम्युनिष्ट,सुबास काफ्लेको जनसमाजबादी र विभिन्न साना कम्युनिस्ट समूहहरूबीच एकता र ध्रुवीकरणको प्रयास तीब्र बनेको छ।यी सबै मिलेर छिट्टै नेकपा समाजबादी बन्दै छ।
यसैले अहिले आवश्यकता छ — एक नयाँ कम्युनिस्ट केन्द्रको, जसले अतीतका गल्तीहरूमाथि आत्मालोचना गर्दै नयाँ प्रकारको क्रान्तिकारी संगठन निर्माण गरोस्।
यो नयाँ केन्द्र चुनावी गठबन्धन होइन,अवसरवादी सत्ताको भागबन्डा होइन,बरु एक वैचारिक, नीतिगत र संगठनात्मक रूपान्तरणको केन्द्र हुनुपर्छ।यस केन्द्रले जनताबीचको असन्तोषलाई समाजवादी आन्दोलनमा रूपान्तरण गर्ने, युवालाई आकर्षित गर्ने, र मजदुर–किसानको नेतृत्वमा नयाँ राजनीतिक दिशा देखाउने जिम्मेवारी लिनुपर्छ।
६. निष्कर्ष
नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्य अस्थिर, अवसरवादी र सत्तामुखी बनेको छ। यस्तो अवस्थामा केवल पार्टीहरूको नाम र झन्डा मात्र बदलिँदैमा वाम आन्दोलन बलियो हुँदैन। आवश्यक छ — सैद्धान्तिक स्पष्टता, संगठनात्मक एकता र समाजवादी क्रान्तिको ठोस कार्यदिशा।जेन–
