नन्दलाल खरेल
जेन-जी बिद्रोहको गर्वबाट बनेकाे सुशिला कार्की नेतृत्वको सरकार निर्वाचनको कठिन तयारीमा जुटेको छ। चुनावलाई प्रायः “पुरानो र नयाँ शक्ति” को द्वन्द्वका रूपमा व्याख्या गर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। सामाजिक सञ्जालदेखि सार्वजनिक बहससम्म, राजनीतिको सम्पूर्ण विमर्शलाई दुई ध्रुवमा बाँड्ने यो सरल तर खतरनाक भाष्यले लोकतन्त्रलाई सुदृढ होइन, कमजोर बनाउँछ। लोकतन्त्र कुनै पुस्ता, कुनै विचार वा कुनै समूहको एकाधिकार होइन; यो निरन्तर सिकाइ, संशोधन र सहकार्यको प्रक्रिया हो। त्यसैले चुनावलाई पुस्तागत टकरावको रंग दिनु भन्दा अनुभव र ऊर्जाको सहकार्यका रूपमा हेर्नु आजको आवश्यकता हो।
पुराना राजनीतिक शक्तिहरूले लोकतन्त्रको लामो यात्रा बोकेका छन्। उनीहरूले निरंकुशता विरुद्ध संघर्ष गरेका छन्, संविधान निर्माणदेखि संघीयता स्थापनासम्मका ऐतिहासिक चरण पार गरेका छन्। ती अनुभवहरू केवल स्मृतिमा सीमित राख्ने कुरा होइन; ती लोकतान्त्रिक संस्थाहरूको मेरुदण्ड हुन्। गल्तीहरू पनि इतिहासकै हिस्सा हुन्, तर तिनबाट सिक्ने क्षमता नै परिपक्व राजनीतिलाई चिनाउने गुण हो। अनुभवविहीन उत्साह जति जोखिमपूर्ण हुन्छ, अनुभवविहीन ऊर्जा पनि त्यत्तिकै दिशाहीन हुन सक्छ।
त्यसैगरी, नयाँ पुस्ता र नयाँ राजनीतिक शक्तिहरू लोकतन्त्रका लागि अपरिहार्य छन्। उनीहरूले पुरानो संरचनाभित्र देखिएका जडता, बेथिति र असफलतालाई प्रश्न गर्छन्। प्रविधि, पारदर्शिता, जवाफदेहिता र समावेशिताका विषयमा उनीहरूको दृष्टि फराकिलो छ। उनीहरू परिवर्तनको हावाजस्तै छन्—जसले पुरानो कोठाको बासीपन हटाउँछ। तर केवल परिवर्तनको नारा पर्याप्त हुँदैन; परिवर्तनलाई संस्थागत गर्ने जिम्मेवारी पनि उत्तिकै गम्भीर हुन्छ।
लोकतन्त्र अधुरो हुन्छ जब पुरानाले नयाँलाई अविश्वास गर्छ र नयाँले पुरानालाई सम्पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्छ। इतिहासबाट विच्छेद भएको राजनीति जति खोक्रो हुन्छ, त्यति नै भविष्यप्रति अन्धो राजनीति पनि खतरनाक हुन्छ। पुरानाले सिकाएको इतिहास र नयाँले दिएको दृष्टि—दुवैको संयोजन बिना लोकतन्त्र सन्तुलित हुन सक्दैन। यही सहकार्यबाट मात्र नीतिगत स्थायित्व र नवप्रवर्तन सम्भव हुन्छ।
नेपालजस्तो विविध समाजमा विभाजनको राजनीति सधैं घातक साबित भएको छ। जात, वर्ग, क्षेत्र, पुस्ता वा विचारको नाममा समाजलाई चिरा–चिरा पार्ने प्रवृत्तिले लोकतन्त्रलाई कमजोर बनाउँछ। देशलाई अहिले विभाजन होइन, सन्तुलन चाहिएको छ; टकराव होइन, संवाद चाहिएको छ; दोषारोपण होइन, साझा जिम्मेवारी चाहिएको छ। चुनाव लोकतन्त्रको उत्सव हो, युद्धभूमि होइन। मतदाता विभाजनका होइन, समाधानका प्रस्ताव सुन्न चाहन्छन्।
आजको विश्व राजनीतिले पनि यही सन्देश दिइरहेको छ। विश्वभर गठबन्धन संस्कृतिको विस्तार भइरहेको छ। कुनै एक दल, एक विचार वा एक नेताले मात्र जटिल विश्व व्यवस्थालाई सामना गर्न सक्दैन भन्ने यथार्थ स्वीकार गरिएको छ। विचार फरक भए पनि न्यूनतम साझा एजेन्डामा सहकार्य गर्ने संस्कार लोकतान्त्रिक परिपक्वताको संकेत हो। गठबन्धन कमजोरी होइन; यो विविधताभित्रको सहमति हो।
नेपालको सन्दर्भमा पनि गठबन्धनलाई सधैं अस्थिरताको कारकका रूपमा चित्रण गर्नु एकांगी दृष्टिकोण हो। समस्या गठबन्धन होइन, गठबन्धनभित्रको अविश्वास, अपारदर्शिता र सत्तामुखी सोच हो। यदि स्पष्ट नीति, साझा कार्यक्रम र जिम्मेवारी बाँडफाँटसहित गठबन्धन अघि बढ्छ भने त्यसले लोकतन्त्रलाई थप समावेशी र उत्तरदायी बनाउँछ।
चुनावको बेला भावनात्मक नारा, आक्रोश र अतिवाद सजिलै बिक्छ। तर राष्ट्र निर्माण भावनाले होइन, विवेकले हुन्छ। अनुभवले दिएको स्थिरता र ऊर्जाले दिएको गति दुवैलाई सन्तुलनमा राख्न सक्ने राजनीतिक संस्कृति नै आजको आवश्यकता हो। पुराना शक्तिले आत्मसमीक्षा गर्नुपर्छ, नयाँ शक्तिले धैर्य र संस्थागत सोच विकास गर्नुपर्छ। यही भेटघाटको बिन्दुबाट लोकतन्त्र अघि बढ्छ।
अन्ततः, चुनाव कुनै पुस्ताको जित र अर्को पुस्ताको हारको प्रश्न होइन। यो साझा भविष्य निर्माणको प्रक्रिया हो। पुरानो र नयाँबीच पुल बनाउन सक्ने राजनीति नै दिगो हुन्छ। द्वन्द्वको राजनीतिले क्षणिक ताली पाउन सक्छ, तर सहकार्यको राजनीतिले मात्र दीर्घकालीन भरोसा जित्छ। देशलाई आज त्यही भरोसा चाहिएको छ—जहाँ अनुभव र ऊर्जा एकअर्काको विकल्प होइन, एकअर्काको पूरक बनून्।
